موسیقی درمانی

یکی از اتفاقات متفاوت امسال در حوزه موسیقی در ایران که کمتر و یا شاید بتوان گفت اصلا به چشم نیامد، گرایش مردم به موسیقی درمانی بود. 

این گرایش که از چند سال پیش با تشکیل انجمن هایی مثل کاربرد موسیقی در سلامت جسم و روان، انجمن سلامت  برتر ایران، انجمن ملی موسیقی درمانی و کانون پزشکان دوستدار موسیقی خانه موسیقی و برگزاری کنفرانس های متعدددر طول امسال تا اندازه ای طرفدار پیدا کرده که در فروشگاه های بزرگ و معتبر موسیقی استندهای موسیقی درمانی گذاشته اند.

سابقه موسیقی درمانی

از ابتدای تاریخ، بشر از موسیقی برای شفای بیماران استفاده می کرده است. برای مثال؛ ریتم طبل ها در مراسم شفابخش جادوگران و درمان گران نقش مهمی داشته است. هنوز هم در شهرهای دور افتاده جنوب ایران درمانگرانی به نام ماما زار و بابازار وجود دارند. آنها در مراسم خاصی با دف و دایره و آواز های بخصوصی که به زبان نامفهوم سواحلی خوانده می شود و شاید حتی ماما یا بابای زار هم آنها را نمی فهمند جن و روحی که بیمار را تسخیر کرده دور می کنند.

جالب اینجاست که بیماران آنها کسانی هستند که پزشکان از درمان آنها عاجز مانده اند و جالب تر اینکه بسیاری از بیماران با این درمان شفا پیدا می کنند.

ارسطو می گوید: از موسیقی می توان در بسیاری از شئون زندگی، تربیت، سرگرمی، درمان، خوشگذرانی و تعدیل احساسات و عواطف استفاده کرد. گرچه پر کردن اوقات فراغت، امری لازم است، اما باید با نوعی از موسیقی مفید و تعالی بخش پر شود.

امریکا اولین کشوری است که پزشکان آن به موسیقی درمانی پرداختند. موسیقی درمانی بیش از پنجاه سال است که در جهان به عنوان یک علم جدید مورد توجه قرار گرفته اما تا چند سال پیش در ایران مورد توجه نبود.  

تولید انبوه موسیقی های درمانی در ایران

(یکی از مدیران) یک فروشگاه (موسیقی) می گوید: امسال خیلی ها برای خریدن سی دی های موسیقی درمانی به ما مراجعه کردند و جالب اینکه بیشترشان از مخاطبان همیشگی ما و مخاطبان پر و پا قرص موسیقی نیستند.

او می گوید: امسال یک ناشر به سی دی ها و کتاب های زیادی در این زمینه به بازار فرستاده که استقبال خوبی از آنها شده است. در هر کدام از این سی دی ها موسیقی هایی برای افزایش اعتماد به نفس، آرامش درونی برای امتحان، ترک وابستگی به مواد مخدر، غلبه بر استرس، زندگی موفق، حل معامای ترس، توانبخشی معلولان ذهنی و جسمی، درمان افسردگی و موارد دیگر دارد. جالب تر اینکه مردم می گویند این موسیقی ها تاثیر زیادی بر آنها داشته و مشکل آنها را تا حد زیادی برطرف کرده است.

حتی بسیاری از پزشکان به بیماران خودشان توصیه می کنند که آواز بخوانند و یا ساز بزنند چون تحقیقات نشان داده آواز خواندن می تواند به افراد مبتلا به بیماری آلزایمر کمک کند تا حافظه دراز مدتشان را به کار اندازند، نواختن سازهای موسیقی با دوستان می تواند مهارت های کار گروهی را افزایش دهد و کارکردهای اجتماعی را بهتر کند. از همه مهمتر اینکه افراد احساساتشان را در روشی مطمئن و لذت بخش به وسیله نواختن موسیقی، گوش کردن به موسیقی و رقصیدن به همراه موسیقی بیان می کنند.

(این مدیر) می گوید: در سال گذشته پزشکان زیادی در رادیو و تلویزیون برنامه هایی در این زمینه داشته اند و این در استقبال مردم از موسیقی درمانی بی تاثیر نبوده است. حتی پزشکان توصیه می کنند که پدر و مادرها روزانه یک ساعت برای فرزندان کوچک خود موسیقی پخش کنند. این عمل موجب بهتر شدن وضعیت تغذیه، خواب و افزایش وزن آنها می شود و پدر و مادران زیادی برای پیدا کردن یک موسیقی خوب برای کودکانشان یا نوجوان هایی که درس می خوانند به ما مراجعه کرده اند.

محصولات موسیقی درمانی در ایران در چند سال اخیر تنوع زیادی پیدا کرده است. این موسیقی ها از دوره جنینی تا دوره پیری برای هر رده سنی با توجه به ویژگیهای آن سن نیز تولید و به بازار آمده است.  

موسیقی سنتی هم درمانگر است و هم خطرناک  

علاوه بر این امسال پزشکان و موسیقی دانان زیادی درباره تاثیر موسیقی سنتی ایران بر انسان و حالات او و همچنین ویژگی های موسیقی درمانی کار کرده اند تا جایی که برخی از آنها نظریه هایی درباره تاثیر دستگاه ها و ردیف های مختلف موسیقی ارائه داده اند. مثلا اینکه دستگاه ماهور آرامش بخش، شور هیجان برانگیز و یا گوشه افشاری حزن آلود است.

داستان هایی هم در این باره وجود دارد. دکتر داریوش صفوت موسیقیدان برجسته ایرانی در گفتگویی در روزنامه همشهری می گوید که مرحوم عبدالحسین شهبازی بیست دقیقه در کنار بستر بیماری که پزشکان از او قطع امید کرده بودند سه تار نواخته و پس از ۲۰ دقیقه حال بیمار بهبود یافته و خطر رفع شده است.

دکتر علی زاده محمدی، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی درباره تاثیر موسیقی ایرانی می گوید: از آنجائی که موسیقی ایرانی با گوش و خلق و خوی مردم ایران سازگاری دارد، بیش از هر نوع موسیقی بر آنان تاثیر می گذارد. اما به دلیل اینکه تاثیرات موسیقی ایرانی عمیق و عاطفی است، باید دقت شود که بیش از حد هیجانات بیمار را برانگیخته نکند. موسیقی اصیل ایرانی به گونه ای است، که اگر فرد در حالت امیدواری آن را بشنود، امیدوارتر و اگر در حالت غم به آن گوش کند، غمگین ترمی شود.

در برخی از قطعات موسیقی ایرانی ریتم و ملودی های متضادی استفاده شده است که کارشناسان معتقدند این موضوع بیماران را دچار سردرگمی می کند. او معتقد است: موسیقی اصیل ایرانی به گونه ای است ، که اگر فرد در حالت امیدواری آن را بشنود، امیدوارتر و اگر در حالت غم به آن گوش کند، غمگین ترمی شود. موسیقی ایرانی به علت داشتن فواصل کوتاه و گردشهای تکراری، بسیار نافذ و تاثیر گذار است و توصیه می شود، در موسیقی درمانی از آن به طور کنترل شده استفاده شود. چرا که اگر این کنترل انجام نشود، عواقب درمان نامشخص است.

درباره موسیقی کلاسیک غربی و جاز (Jazz) هم چنین حرف هایی گفته می شود. تنسی ویلیامز از پژوهشگران مرکز پزشکی نیویورک، شنیدن موسیقی های کلاسیک و حتی موسیقی جز را موجب کاهش اضطراب و افزایش تحمل درد بیماران می داند.

موسیقی درمانی برای چاقی، لاغری و حتی کاهش درد زایمان

نایب رئیس انجمن موسیقی درمانی ایران، معتقد است فعالیت های موسیقائی می تواند به اشکال مختلف برای همه مردم، با هر سن و هر اختلال و بیماری، برنامه ریزی شود. از جمله بیماران جسمی با مشکلات قلبی یا بیماری های مزمن، بیماران در شرف جراحی، کاهش دردهای عضلانی و مفصلی آنان و... اما او این توجه و گرایش ناگهانی و سریع به موسیقی درمانی را مایه نگرانی هم می داند.

او معتقد است اگر به این رشته توجه علمی و دقیق نشود و پزشکان از روی حدس و گمانه زنی این کار را انجام دهند، ممکن است آن را به بیراهه ببرند. او معتقد است هیچ نوع بیماری وجود ندارد که نتوان در آن از موسیقی درمانی برای بهبود وضعیت بیمار و بالا بردن توان و تحمل او استفاده کرد. بعضی از پزشکان و یا کارشناسان این حوزه پا را فراتر گداشته اند و تاثیر موسیقی را بیش از این ها می دانند. مثلا آنها معتقدند زیبایی پوست و مو و یا حتی کاهش وزن بدون رژیم غذایی هم از راه موسیقی درمانی قابل دستیابی است.

 البته بیشتر پزشکان فعال در این حوزه معتقدند موسیقی به طور مستقیم بر بیماری های صعب العلاج مثل سرطان یا ایدز تاثیر نمی گذارد، بلکه به طور غیر مستقیم موجب بهبود وضعیت بیمار می شود. اما موسیقی درمانی در برخی از بیماری ها، مانند افسردگی های خفیف، اضطراب، ایجاد احساس آرامش پیش از عمل جراحی و یا زایمان و ... به طور مستقیم اثر گذار است. در این موارد پزشکان به روش بالینی از موسیقی هایی که برای فرد تداعی گر یک خاطره خوب یا تجربه موفق بوده استفاده می کنند.

با این همه باید گفت در ایران هنوز مطالعات علمی دقیق و گسترده ای در این زمینه انجام نگرفته و تحقیقات بیشتر بر روی کودکان استثنائی و عقب ماندگان ذهنی یا بیماران روانی بوده است اما این استقبال را شاید بتوان آغازی برای تحقیقات علمی تر و گسترده تری دانست.

منبع :  بی بی سی